Demonstracje z zakresu produkcji i wykorzystania krajowych źródeł białka roślinnego na cele paszowe

---

Operacja pt. „Demonstracje z zakresu produkcji i wykorzystania krajowych źródeł białka roślinnego na cele paszowe” jest realizowana w ramach poddziałania 1.2. „Wsparcie dla projektów demonstracyjnych i działań informacyjnych” i działania „Transfer wiedzy i działalność informacyjna” objętego Programem Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2014-2020. Projekty realizowane są w ramach konsorcjum, którego liderem jest Centrum Doradztwa Rolniczego w Brwinowie oddz. w Radomiu. Członkami konsorcjum są Centralny Ośrodek Badania Odmian Roślin Uprawnych (COBORU) oraz Instytut Zootechniki Państwowy Instytut Badawczy w Krakowie (IZ PIB). Ponadto, w skład konsorcjum weszło 16 Ośrodków Doradztwa Rolniczego z wszystkich województw. COBORU nadzoruje naukowo obiekty prowadzące produkcję roślin białkowych, w szczególności w stacjach i zakładach doświadczalnych oceny odmian. Opiekunami naukowymi tych obiektów są specjaliści zajmujący się roślinami białkowymi z Centralnego Ośrodka i niektórych Stacji Doświadczalnych Oceny Odmian. Natomiast Instytut Zootechniki Państwowy Instytut Badawczy jest partnerem odpowiadającym za stronę naukową projektu w zakresie gospodarstw stosujących nasiona roślin białkowych jako karmę dla świń lub drobiu oraz w zakresie podmiotów wytwarzających pasze dla zwierząt gospodarskich z wykorzystaniem nasion roślin białkowych uprawianych w kraju. Opiekunami naukowymi tych obiektów są specjaliści w zakresie żywienia zwierząt monogastrycznych z Instytutu Zootechniki PIB w Krakowie, Uniwersytetu Przyrodniczego w Lublinie oraz Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu. Ważną rolę w realizacji przedsięwzięcia spełniają doradcy rolniczy, którzy aktywnie wspierają bezpośrednich wykonawców projektu. Oni także organizują i koordynują wizyty grup ostatecznych odbiorców, czyli grup rolników w obiektach demonstracyjnych. Aktualnie takie wizyty odbywają się w poszczególnych obiektach demonstracyjnych na terenie całego kraju.

Celem działań związanych z zakładaniem obiektów demonstracyjnych jest upowszechnianie wśród rolników dobrych praktyk oraz innowacyjnych rozwiązań stosowanych w produkcji i wykorzystaniu krajowych źródeł białka roślinnego na cele paszowe. Takie działania umożliwią większe zróżnicowanie produkcji, zminimalizowanie ryzyka związanego z działalnością produkcyjną, zarówno roślinną, jak i zwierzęcą oraz poprawę wyników finansowych gospodarstwa. Realizacja projektów demonstracyjnych potrwa prawie 2 lata.

Demonstracje z zakresu produkcji i wykorzystania krajowych źródeł białka roślinnego na cele paszowe są dedykowane rolnikom i producentom rolnym, którzy chcieliby uprawiać rośliny białkowe w swoich gospodarstwach i wykorzystywać w żywieniu zwierząt gospodarskich.

W ramach projektu założone zostały polowe uprawy z gatunkami roślin białkowych – grochem siewnym, bobikiem, łubinem wąskolistnym, łubinem żółtym oraz z soją. We wszystkich obiektach demonstracyjnych wysiano odmiany bobowatych grubonasiennych i soi znajdujące się na Listach odmian zalecanych do uprawy na obszarze województw (LOZ).

Uprawy polowe z gatunkami roślin białkowych są zlokalizowane na terenie całego kraju, we wszystkich województwach:

• w obiektach demonstracyjnych typu A (łącznie 41) – gospodarstwa prowadzące badania oraz produkcję roślin białkowych na nasiona (są to głównie Stacje oraz Zakłady Doświadczalne Oceny Odmian COBORU – 38 lokalizacji oraz trzy inne gospodarstwa),
• w obiektach demonstracyjnych typu B (łącznie 40) – gospodarstwa uprawiające rośliny białkowe na nasiona z przeznaczeniem na paszę dla zwierząt gospodarskich.

Demonstracja polowa z łubinem

Duże znaczenie roślin białkowych wynika z ich walorów agronomicznych, środowiskowych i żywieniowych. Wyróżnia je duża zawartość białka w nasionach (22-45%) o wysokiej wartości biologicznej, dlatego mogą być bogatym źródłem białka paszowego dla zwierząt. Ze względu na wiele zalet roślin białkowych, ich udział w strukturze zasiewów powinien być zdecydowanie większy. W ostatnich latach stanowi on bowiem zaledwie 2-4 %. Zwiększenie powierzchni uprawy tych roślin umożliwi poprawę bilansu paszowego i białkowego w naszym kraju. Nasiona roślin białkowych powinny stanowić cenne uzupełnienie ziarna zbóż i kukurydzy, jako komponentów białkowych pasz, które rolnicy mogą produkować w swoich gospodarstwach. Natomiast małe wykorzystanie roślin białkowych w uprawie oznacza, że tracimy wiele korzyści agronomicznych, są to m.in. dobre stanowisko dla roślin następczych, możliwość ograniczenia nawożenia azotowego, zmniejszenia zużycia pestycydów, zwiększenie bioróżnorodności i inne.

W ramach projektu Demonstracje z zakresu produkcji i wykorzystania krajowych źródeł białka roślinnego na cele paszowe przedstawiane są informacje dotyczące poszczególnych gatunków:

Łubin wąskolistny (Lupinus angustifolius L.)

Łubin wąskolistny jest rośliną gleb średnich i lekkich, o mniejszym potencjale plonowania niż groch i bobik, ale większym niż łubin żółty. Może być uprawiany na glebach klasy IIIa–IVb, zaliczanych do kompleksów żytniego bardzo dobrego i żytniego dobrego, zasobnych w magnez o lekko kwaśnym odczynie (pH 6,0-6,5). Źle znosi uprawę na glebach zakwaszonych. Włączenie łubinu do zmianowania, zwłaszcza na słabszych glebach pozwala na poprawę warunków do uprawy roślin następczych, którymi często są zboża. Korzyści z uprawy tego gatunku należy rozpatrywać ze względu na uzyskany plon nasion jak i potencjalną zwyżkę plonowania rośliny następczej. Jest to gatunek o małych wymaganiach pokarmowych, zdolny do pobierania składników z trudno dostępnych form związków znajdujących się w glebie. Dzięki syntezie z bakteriami brodawkowymi ma zdolność do wiązania azotu atmosferycznego w wyniku czego można zrezygnować lub znacząco ograniczyć nawożenie azotowe. W uprawie łubinu należy unikać stanowiska po okopowych, ponieważ rośliny mogą wytworzyć zbyt dużą masę wegetatywną, nierównomiernie dojrzewać i wylegać.

Rośliny łubinu wąskolistnego mogą być uprawiane na nasiona w czystym siewie lub jako składnik mieszanek z innymi gatunkami oraz w siewie poplonowym. Nasiona większości odmian charakteryzują się niską zawartością alkaloidów dzięki czemu mogą być wykorzystywane jako komponent białkowy w produkcji pasz. Nasiona łubinu wąskolistnego zawierają mniej białka i mają gorszą strawność niż nasiona łubinu żółtego, ale jego zaletą jest krótszy okres wegetacji roślin (średnio o ok. tydzień). Rośliny łubinu wąskolistnego kiełkują w temperaturze 3°C i dobrze znoszą krótkotrwałe przymrozki.

Chorobami najbardziej niebezpiecznymi dla roślin łubinu wąskolistnego, powodującymi duże straty gospodarcze są fuzaryjne więdnięcie i szara plamistość liści łubinu (opadzina liści łubinu). Także duże znaczenie ma antraknoza, ale łubin wąskolistny wykazuję większą niż łubin żółty tolerancję na porażenie tą chorobą.

Różnorodność odmianowa w tym gatunku jest duża. Do najważniejszych cech różnicujących odmiany należą: kierunek użytkowania, typ wzrostu, barwa kwiatów i nasion, cechy jakościowe nasion, długość okresu wegetacji i inne. Dlatego wykorzystanie łubinu wąskolistnego w rolnictwie jest wielokierunkowe. Nasiona większości odmian z Krajowego rejestru (KR) cechują się niską zawartością alkaloidów więc mogą stanowić wartościowy komponent białkowy w produkcji pasz. W łubinie wąskolistnym, jako jedynym wśród rodzimych gatunków łubinów, dostępne są dwie odmiany o wysokiej zawartości alkaloidów. Są one przydatne do zasiewów poplonowych na przyoranie masy roślinnej. Obie odmiany – Karo i Oskar są corocznie reprodukowane, a materiał siewny jest dostępny dla użytkowników. Odmiany o wysokiej zawartości alkaloidów są często wysiewane w poplonach w tych rejonach, gdzie uprawy mogą ulec zniszczeniu przez dzikie zwierzęta. Wzrasta zainteresowanie wykorzystaniem łubinu wąskolistnego w zasiewach poplonowych jako „naturalnej fabryki azotu” i wzbogacenia stanowisk w masę organiczną w przypadku jesiennego przyorania roślin.

Hodowla odmian łubinu wąskolistnego ma w Polsce długą tradycję, dlatego aż 33 odmiany z Krajowego rejestru (KR) to formy rodzime, a tylko jedna pochodzi z hodowli zagranicznej. Większość odmian (27) cechuje się niską zawartością alkaloidów i niesamokończącym typem wzrostu roślin. Odmian o samokończącej formie wzrostu jest jedynie pięć. Część rolników decyduje się na ich uprawę ze względu na bardziej równomierne i szybsze dojrzewanie.

W roku 2024, w trzynastu województwach na Listach odmian zalecanych do uprawy na obszarze województw (LOZ) znajduje się od 3 do 10 odmian. Zestawienie odmiany na LOZ oznacza jej rekomendację na obszarze województwa. Przeważnie znajdują się na nich odmiany, które przejawiają dobre przystosowane do uprawy w danym rejonie i są tam najbardziej wartościowe. W br. na wszystkich LOZ znajduje się łącznie 15 odmian łubinu wąskolistnego. Najczęściej polecanymi do uprawy, tj. w 10-12 województwach są dwie odmiany – Agat i Roland.

Odmiana łubinu wąskolistnego o niebieskich kwiatach

Odmiana łubinu wąskolistnego o białych kwiatach

Powierzchnia uprawy łubinu wąskolistnego według danych ARiMR w roku 2023 wyniosła blisko 147 tys. ha.

ŁUBIN WĄSKOLISTNY. Wymagania glebowe i zalecenia agrotechniczne.

Łubin wąskolistny	Liczba odmian
	w KR-34		w CCA-53
	Typy odmian
	niesamokończące		samokończące niskoalkaloidowe
	niskoalkaloidwe	wysokoalkaloidowe
Wymagania glebowe	średnie do małych
Optymalne pH	6,0-6,5
Przedplon	najlepszy - zboża jare; dobry - zboża ozime, rzepak; wadliwy - bobowate, okopowe, wieloletnie
Przerwa w uprawie na tym samym stanowisku	4-5 lat
Zaprawianie nasion	zaprawa fungicydowa według zaleceń; szczepionka bakteryjna dla łubinu
Obsada nasion (szt./m2)	100		120
Ilość wysiewu* (kg/ha)	około 170
Optymalny termin siewu	20.III-10.IV
Głębokość siewu (cm)	3-4
Rozstawa rzędów (cm)	15-20
Nawożenie N (kg N/ha)	0
Nawożenie P (kg P2O5/ha)	wg zasobności gleby; przeciętnie 20-40
Nawożenie K (kg K2O/ha)	wg zasobności gleby; przeciętnie 30-40
Nawożenie organiczne	obornik 3-4 lata wcześniej; nawozy zielone - bez bobowatych; wapnowanie - pod zasiew poprzedzający przedplon