WARTOŚĆ GOSPODARCZA - INFORMACJE OGÓLNE

Obowiązująca obecnie ustawa z dnia 9 listopada 2012 r. o nasiennictwie (Dz.U. z 2019 r. poz. 568) nie definiuje ściśle pojęcia wartości gospodarczej odmian (WGO). Definicje zawarte we wcześniejszych ustawach, mimo swej złożoności, nie wyczerpywały w pełni zagadnienia. Obecne ustawodawstwo zakłada, że odmiany wpisane do krajowego rejestru posiadają określoną wartość gospodarczą, a nowe odmiany, na ich tle, muszą wykazać się zadowalającą wartością gospodarczą.

Artykuł 8.1. ustawy mówi, że "za odmianę o zadowalającej wartości gospodarczej uważa się odmianę, która w porównaniu do odmian wpisanych do krajowego rejestru, na całym terytorium Rzeczypospolitej Polskiej lub w niektórych jej regionach, ma takie właściwości, które powodują poprawę wartości gospodarczej w uprawie oraz w przerobie i użytkowaniu roślin lub wyrobów z nich wytworzonych, przy czym dopuszcza się, aby pojedyncze, niekorzystne właściwości odmiany, w porównaniu do odmian wpisanych do krajowego rejestru, były zrekompensowane innymi korzystnymi właściwościami".

W przypadku gdy dla danego gatunku brak jest odmian w krajowym rejestrze, wtedy punktem odniesienia do oceny wartości gospodarczej nowych odmian są odmiany wpisane do wspólnotowego katalogu odmian roślin rolniczych (CCA).

Zadowalająca wartość gospodarcza, obok spełnienia wymogów odrębności, wyrównania i trwałości (OWT), jest podstawowym warunkiem wpisania odmiany do krajowego rejestru, przy czym wymóg ten dotyczy 93 gatunków roślin rolniczych (licząc życicę wielokwiatową jako dwa gatunki: życicę wielokwiatową westerwoldzką – rajgras holenderski i życicę wielokwiatową – rajgras włoski) wymienionych w Obwieszczeniu MRiRW z dnia 25 października 2017 r. oraz cykorii korzeniowej. Spośród wymienionych w obwieszczeniu gatunków roślin rolniczych, wymóg zadowalającej wartości gospodarczej nie ma zastosowania do odmian traw nieprzeznaczonych do uprawy na cele pastewne, odmian przeznaczonych wyłącznie do wywozu do państw trzecich, składników odmian mieszańcowych oraz odmian regionalnych, a od roku 2017 także odmian gatunków tradycyjnie uprawianych w Polsce (niewymienionych w powyższym obwieszczeniu). W wykazie znajduje się jeszcze 17 innych gatunków roślin rolniczych, ale odmiany tych gatunków nie podlegają rejestracji w naszym kraju, natomiast materiał siewny, podobnie jak gatunków podlegających rejestracji, może być wytwarzany, oceniany i kontrolowany.

Odmiany podstawowych gatunków roślin warzywnych i sadowniczych wpisywane są do krajowego rejestru wyłącznie na podstawie badań OWT. Z kolei dla najważniejszych gatunków tych grup roślin przewiduje się badania wartości gospodarczej odmian dopiero po ich wpisaniu do krajowego rejestru. Badania mają charakter okresowy i podejmowane są z inicjatywy COBORU. Wyniki pozwalają na sporządzanie, wydawanych cyklicznie, list opisowych odmian.

Wpisanie odmiany do krajowego rejestru, daje uprawnionym podmiotom możliwość wprowadzenia materiału siewnego takiej odmiany do obrotu w Polsce, a po wpisaniu do wspólnotowych katalogów odmian roślin rolniczych (CCA) lub roślin warzywnych (CCV), także w pozostałych krajach Unii Europejskiej. Trzeba pamiętać, że prawo to działa również w drugą stronę, czyli że wszystkie odmiany z CCA i CCV mogą być formalnie oferowane na naszym rynku nasiennym, mimo braku informacji o ich przydatności do uprawy w naszych warunkach.

W przypadku ważnych gospodarczo gatunków roślin rolniczych wpisanie odmiany do krajowego rejestru wiąże się z dalszym badaniem WGO w ramach systemu Porejestrowego doświadczalnictwa odmianowego (PDO), którego ukoronowaniem może być wpisanie na Listę odmian zalecanych do uprawy na obszarze danego województwa (LOZ). Szeroko zakrojone badania wartości gospodarczej odmian zarejestrowanych mają na celu bieżącą weryfikację wyników uzyskanych w doświadczeniach rejestrowych oraz pełniejsze poznanie właściwości odmian, zwłaszcza w zakresie wymagań agrotechnicznych oraz środowiskowych. Badania PDO COBORU prowadzi we współpracy z samorządami województw i izbami rolniczymi. System badań porejestrowych pozwala sukcesywnie oceniać znaczną grupę odmian wpisanych do krajowego rejestru, i tym samym oddziaływać na powierzchnię kwalifikowanych plantacji nasiennych i areał uprawy poszczególnych odmian. Na szczególnych zasadach badaniami PDO mogą być objęte odmiany wpisane do wspólnotowego katalogu odmian roślin rolniczych (CCA). Program PDO został szczegółowo opisany w oddzielnym rozdziale.