W badaniach OWT odmianę porównuje się z odmianami powszechnie znanymi, co do których wiadomo, że mogą być podobne do odmiany, której odrębność ma być stwierdzona. W tym celu konieczna jest kolekcja odmian, w której odmiany podobne do badanej umieszcza się w jej bliskim sąsiedztwie.

Dwie odmiany uważa się za odrębne, gdy wyraźna (istotna) i stała różnica w cechach stwierdzona jest przynajmniej w jednym miejscu badań.

W przypadku cech jakościowych różnicę, na podstawie której uznaje się odrębność badanej odmiany, uważa się za istotną, gdy przejaw danej cechy wyrażony został innym stopniem niż u odmian, do których badana odmiana jest porównywana. W zależności od zmienności badanej cechy są to zazwyczaj różnice o 3, 2 lub rzadziej o 1 stopień skali. W przypadku cech dychotomicznych odmiany odrębne charakteryzują się przeciwstawnymi stanami cech.

Jeżeli odrębność odmian ustalana jest na podstawie cech ilościowych i pochodnych, różnicę uważa się za istotną, gdy została potwierdzona statystycznie przy 1% poziomie istotności w dwóch kolejnych latach lub dwóch na trzy lata badań. Bardziej właściwe jednak jest ujęcie łączne wyników wszystkich lat badań. Taką możliwość daje wdrażana obecnie w COBORU metoda COYD (Combined Over Year Analysis for Distinctness) wykorzystująca analizę wariancji i analizę interakcji między odmianami i latami.

Gdy jedyną cechą odróżniającą odmianę jest cecha ilościowa określana zazwyczaj wizualnie, to w tym przypadku, zwłaszcza w razie wątpliwości, powinna być mierzona.